Mpox (maymun çiçeği) nedir?
İnsanlara bulaşan mpox, çiçek hastalığı ile aynı virüs ailesine ait olan mpox virüsünün neden olduğu zoonotik bir viral hastalıktır. İlk insan vakası 1970 yılında tanımlanmıştır. Mpox, 2017’den bu yana birçok yerel salgına neden olmuş yeniden ortaya çıkan bir hastalık olarak kabul edilmektedir. 2022’de, mpox tarihi olarak vakaların görülmediği birçok ülkede hızla yayılmaya başladı. O zamandan beri bazı ülkelerde vakalar azalmış olsa da, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki mevcut mpox salgını henüz sona ermedi.
28 Kasım 2022’de, Dünya Sağlık Örgütü, belirli toplulukları damgalamaktan ve dışlamaktan kaçınmak amacıyla, maymun çiçeği virüsü hastalığının adını resmi olarak mpox olarak değiştirdi.
Virüs Hakkında:
- Kuluçka süresi 5 ila 21 gün arasındadır.
- Hastalık genellikle 2 ila 4 hafta sürer.
- Bulaşıcı dönem, tüm kabuklar veya kabuklanmalar düşene kadar sürer, ancak bazı kişilerde daha uzun sürebilir.
- Bulaşma yolları arasında hava yoluyla/aerosol, damlacık ve temas bulunur.
Mpox’un belirtileri ve komplikasyonları nelerdir?
Mpox, geniş bir klinik belirtiler yelpazesine sahip olabilir, bunlar arasında:
- Yüzde, ağız içinde, ellerde, ayaklarda, göğüste ve vücudun diğer bölgelerinde döküntü veya cilt lezyonları. Cilt lezyonları boyut olarak değişebilir ve birkaç taneden birkaç bin taneye kadar olabilir ve sivilce veya kabarcık gibi görünebilir. NOT: Mevcut salgında birçok kişi yalnızca tek bir lezyonla başvurmaktadır.
- Ateş
- Baş ağrısı
- Titreme
- Öksürük
- Boğaz ağrısı
- Yorgunluk
- Şişmiş lenf düğümleri
- Miyalji (kas ve sırt ağrıları)
- Astenia (derin yorgunluk)
Mpox genellikle kendiliğinden sınırlı olup, birkaç hafta içinde kendiliğinden düzelir. Ancak, bazı kişiler (örneğin çocuklar, hamile kadınlar ve bağışıklığı zayıflamış kişiler) ciddi sağlık komplikasyonları yaşayabilir, bunlar arasında:
- Sepsis
- Ensefalit
- İkincil enfeksiyonlar
- Bronkopnömoni
- Apse ve hava yolu tıkanıklığı
- Kornea enfeksiyonu ve görme kaybı
- Miyokardit
- Akut böbrek hasarı
Mpox nasıl bulaşır?
İnsandan insana mpox bulaşması, hastane içi ve ev içi bulaşma da dahil olmak üzere iyi belgelenmiştir. Mpox, enfekte bir hayvanla (örneğin, kemirgenler) veya insanla ya da fomites (örneğin, kontamine giysiler veya yatak takımları) ile yakın temas yoluyla ve bulaşıcı dönemde hastalar tarafından yayılan bulaşıcı aerosoller yoluyla bulaşabilir. Virüs, solunum yolu, hasarlı cilt (görünür olmasa bile, vücut sıvıları ile temas yoluyla) veya mukoz membranlar (gözler, burun veya ağız) yoluyla vücuda girebilir.
Mpox’lu hastalardan deri lezyonları iyileştikten sonra bile üst solunum yolu viral yayılımının uzun süre devam ettiği belgelenmiştir. Viral yayılmadan kaynaklanan bulaşma, döküntü başlamadan önce de başlayabilir.
Asemptomatik vakalar, 2022 salgınından önce ve salgın sırasında belgelenmiştir. Dünya Sağlık Örgütü, tespit edilen vakaların yaklaşık %10’unun asemptomatik olduğunu bildirmiştir.
Onaylanmış veya şüpheli mpox vakası olan bir hastayla ilgilenmek için hemşirelerin ve diğer sağlık çalışanlarının ne gibi önlemler alması gerekir?
Mpox, hava yoluyla, temasla ve damlacıkla bulaşmaya karşı önlemler gerektirir.
- Şüpheli veya onaylanmış mpox vakaları, hemen hava yoluyla enfeksiyon izolasyon odalarına (negatif basınç odası olarak da bilinir) yerleştirilmelidir.
- Hemşireler ve diğer sağlık çalışanları, şüpheli veya onaylanmış mpox vakalarıyla ilgilenirken en yüksek seviyede kişisel koruyucu ekipmana (PPE) sahip olmalıdır.
- Mpox için en yüksek düzeyde PPE: hava temizleyici respiratör (PAPR), baş ve ayakkabı koruması içeren viral penetrasyona karşı geçirmez tulumlar ve eldivenler.
- Mpox için minimum düzeyde PPE: uygunluk testi yapılmış, tek kullanımlık N95 respiratör, izolasyon önlüğü, gözlük ve eldivenler.
- Enfekte mpox virüsü, kontamine nesneler (örneğin, yatak takımları, giysiler veya PPE) sallandığında veya hareket ettirildiğinde tekrar aerosol olarak yayılabilir. Mpox virüsü parçacıklarının aerosol içinde 18 ila 90 saat boyunca bulaşıcılığını koruduğu bulunmuştur.
- Hastanın izolasyon odasına giriş ve çıkışta PPE’nin giyilip çıkarılması için katı prosedürler izlenmelidir.
- Yeniden kullanılmak üzere tasarlanmış PPE için (örneğin, PAPRs) her giyip çıkarma işleminden sonra temizlik protokollerine uyulmalıdır.
- Mpox bulaşmasını veya kontaminasyonunu önlemek için hasta nakli ve sağlık çalışanı hareketlerinin sıkı kontrolü de uygulanmalıdır.
NOT: Kaliforniya’da çalışan hemşireler için, Cal/OSHA Aerosol Bulaşıcı Hastalıklar Standardı, mpox vakaları için hava yoluyla bulaşma önlemlerinin uygulanmasını gerektirir, bunlar:
- Şüpheli veya onaylanmış mpox vakaları olan hastaların negatif basınç odasına yerleştirilmesi.
- Şüpheli veya onaylanmış mpox vakası olan bir hasta ile karşılaşıldığında, diğer gerekli PPE’lerle (önlük, eldiven, göz koruması) birlikte N95 veya daha koruyucu bir respiratör kullanımı.
- Şüpheli veya onaylanmış mpox vakalarında aerosol üreten prosedürler için PAPR kullanımı.
Kaynakça:
- Adler, H., Gould, S., Hine, P., Snell, L. B., Wong, W., Houlihan, C. F., … & Brown, C. S. (2022). Clinical features and management of human monkeypox: A retrospective observational study in the UK. The Lancet Infectious Diseases, 22(5), 702-709. https://doi.org/10.1016/S1473-3099(22)00085-8
- Centers for Disease Control and Prevention. (2022, November 28). CDC changes monkeypox terminology to mpox. https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/whats-new.html
- Hammurland, E., Spindler, J., Dyall, J., Latham, T., Schmaljohn, C., & Hensley, L. (2005). Multiple diagnostic techniques identify previously vaccinated individuals with protective immunity against monkeypox. Nature Medicine, 11(8), 852-856. https://doi.org/10.1038/nm1273
- Ježek, Z., Grab, B., Paluku, K. M., & Szczeniowski, M. V. (1987). Human monkeypox: Clinical features of 282 patients. The Journal of Infectious Diseases, 156(2), 293-298. https://doi.org/10.1093/infdis/156.2.293
- Nolen, L. D., Osadebe, L., Katomba, J., Likofata, J., Mukadi, D., Monroe, B., … & Reynolds, M. G. (2016). Extended human-to-human transmission during a monkeypox outbreak in the Democratic Republic of the Congo. Emerging Infectious Diseases, 22(6), 1014-1021. https://doi.org/10.3201/eid2206.150579
- Thornhill, J. P., Barkati, S., Walmsley, S., Rockstroh, J., Antinori, A., Harrison, L. B., … & Semple, M. G. (2022). Monkeypox virus infection in humans across 16 countries—April–June 2022. The New England Journal of Medicine, 387(8), 679-691. https://doi.org/10.1056/NEJMoa2207323
- Verreault, D., Killeen, S. Z., Redmann, R. K., Roy, C. J., & Bennett, K. (2013). Susceptibility of monkeypox virus aerosol suspensions in a rotating chamber. Journal of Virological Methods, 187(2), 333-337. https://doi.org/10.1016/j.jviromet.2012.10.009
- World Health Organization. (2022, May). Monkeypox. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox
- World Health Organization. (2022, July 25). Multi-country outbreak of monkeypox: External situation report #2. https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON396
