Sağlık Geçmişi
Hastanın endişeleri belirlenerek yapılan bir muayene, verimli ve yapıcı bir süreç sağlar. Sinir sistemiyle ilgili yaygın veya endişe verici semptomlar arasında baş ağrısı; baş dönmesi veya vertigo; genel, proksimal veya distal zayıflık; uyuşukluk ve anormal veya kaybolmuş duyum; bilinç kaybı, bayılma veya senkop; nöbetler; titremeler ve istemsiz hareketler yer alır.
Klinik uygulamada, nörolojik muayene, mental durumun değerlendirilmesiyle başlar. Bu aşamada, hastanın görünümü ve davranışı, konuşma ve dil yetileri, ruh hali, hafıza ve yönelimi gözlemlenir. Mental durumun formel testleri için Bates’in 11. baskısındaki Davranış ve Mental Durum başlığına başvurulabilir.
Kranial Sinirlerin Anatomisi
Kranial sinirler, periferik sinir sistemi içerisinde yer alır ve kafatası içerisinden çıkarlar. Kranial sinirler, karmaşık motor ve duyusal işlevleri olan 12 çift sinirden oluşur. Kranial Sinir I ve II, aslında beyinden çıkan lif traktlarıdır. Kranial Sinir III ve VII ise diensefalon ve beyin sapından çıkar. Bazı kranial sinirler özel işlevlere sahiptir ve koku, görme veya işitme gibi duyuları sağlar.
Kranial Sinirlerin Muayenesi (I-XII)
Hastanın sağlık geçmişi dikkate alındıktan ve el hijyenine dikkat edildikten sonra fizik muayeneye başlanır.
- Kranial Sinir I (Olfaktör Sinir): Koku duyusunu yönetir. Eğer bu sinir test edilecekse, öncelikle her bir burun geçişinin açık olduğundan emin olunmalıdır. Bir burun deliği kapatılır ve hastadan diğerinden koklaması istenir. Hastanın gözü kapalıyken hafif kokulu ve tanıdık bir madde (örneğin vanilya, karanfil, tarçın veya kahve) burun deliği altına getirilir. Hasta kokuyu algılarsa, bu koku belirtilmelidir.
- Kranial Sinir II (Optik Sinir): Görme işlevini yönetir. Bu sinirin işlevini değerlendirmek için hastanın görme keskinliği ve görme alanları kontrol edilir. Gerekirse gözlükler çıkarılır ve her iki gözün optik fundusu incelenir. Fundus incelenirken, damarların çaplarının oranı (genellikle 1:3), arterlerdeki daralma değişiklikleri, papil ödemi, optik atrofiye bağlı solukluk ve glokom belirtileri için çukur büyümesi kontrol edilir.
- Kranial Sinir III, IV ve VI (Okülomotor, Troklear ve Abducens Sinirler): Göz hareketlerini kontrol eder. Bu sinirler birlikte çalıştıkları için grup halinde incelenirler. Gözlerin altı ana yönüyle ekstra oküler hareketler kontrol edilir ve herhangi bir yönünde çift görmeye neden olan konjuge hareketler kontrol edilir. Nistagmus (gözlerde istemsiz seğirme) belirlenir ve yönü, düzlemi ve hızın yönü not edilir. Ptosis (üst göz kapağının düşmesi) olup olmadığı kontrol edilir, bu Kranial Sinir III felcinde ve myasthenia gravis’te görülür.
- Kranial Sinir V (Trigeminal Sinir): Çiğneme kaslarını innerve eder ve yüz duyusu ile korneal refleksin duyusal kısmını yönetir. Temporal ve masseter kaslar sırasıyla palpasyonla değerlendirilir. Trigeminal sinirin duyusal bölümü, oftalmik, maksiller ve mandibular olmak üzere üç bölüme ayrılır ve duyusal işlev test edilir.
- Kranial Sinir VII (Fasiyal Sinir): Yüz hareketlerini ve ifadelerini sağlayan kasları innerve eder ve dilin ön iki-üç kısmında tat duyusunu yönetir. Hastanın yüzü dinlenme sırasında ve konuşurken incelenir, asimetri ve tikler not edilir. Yüz hareketleri (diş gösterme, gözleri kapama, alın kırıştırma, yanakları şişirme ve boyun kaslarını germe) test edilir.
- Kranial Sinir VIII (Akustik Sinir): İşitme ve vestibüler fonksiyonları yönetir. İşitme, fısıldanan kelimelerle test edilir. İşitme kaybı varsa, Weber ve Rinne testleri ile kaybın tipini belirlemek için daha ileri testler yapılır.
- Kranial Sinir IX ve X (Glossofaringeal ve Vagus Sinirler): Damak, farenks ve larenksin duyusal ve motor işlevlerini yönetir. Hastadan “ah” demesi veya esnemesi istenir ve yumuşak damak ve farenks gözlemlenir. Damak hızla ve simetrik olarak yükselmelidir, uvula ortada kalmalıdır. Gag refleksi de test edilebilir.
- Kranial Sinir XI (Spinal Aksesuar Sinir): Sternomastoid ve trapezius kaslarını innerve eder. Hastadan omuzlarını yukarı kaldırması istenir ve bu sırada trapezius kaslarının gücü ve kasılması değerlendirilir.
- Kranial Sinir XII (Hipoglossal Sinir): Dilin motor işlevlerini yönetir. Hastadan dilini çıkarması ve yana doğru hareket ettirmesi istenir. Dil hareketlerinin simetrisi ve doğruluğu kontrol edilir.
Motor Sistemin Muayenesi
Motor sistem değerlendirilirken, öncelikle vücut pozisyonuna ve istemsiz hareketlere odaklanılır, daha sonra kasların hacmi, tonusu ve özellikle gücü değerlendirilir. Koordinasyon da test edilir. Kas gücü 0’dan 5’e kadar bir ölçekle derecelendirilir. 0, kasılma olmadığını, 5 ise tam direnç karşısında yorulmadan aktif hareketi gösterir ve bu normal bir yanıttır.
- Kas Gücü Testi: Biseps ve triseps kasları bükülme ve gerilme hareketleri ile test edilir. Bilek fleksiyonu ve ekstansiyonu değerlendirilir. Parmakların kavrama gücü ve abduksiyon hareketleri kontrol edilir.
- Alt Ekstremitelerin Muayenesi: Kalça fleksiyonu, ekstansiyonu, abduksiyonu ve adduksiyonu test edilir. Diz fleksiyonu ve ekstansiyonu, ayak bileği dorsifleksiyonu ve plantar fleksiyonu kontrol edilir.
Koordinasyonun Değerlendirilmesi
Koordinasyon değerlendirilirken, hastanın hızlı alternatif hareketler, noktadan noktaya hareketler ve belirli pozisyonlarda duruş performansı gözlemlenir. Hızlı alternatif hareketler, parmakla burun dokunma ve topuk-diz hareketleri değerlendirilir. Yürüyüş sırasında hastanın dengesi ve pozisyonu kontrol edilir. Romberg testi ile pozisyon duyusu test edilir.
Bulguların Kaydedilmesi
Net, düzenli ve profesyonel bir dille hazırlanan klinik kayıtlar, hasta bakımında önemli bir yardımcıdır. Örneğin, “Kranial sinirlerde herhangi bir anormallik yok. Fasiyal sinir testlerinde simetri normal, duyusal değerlendirmeler normal…” şeklinde notlar alınabilir.
