Giriş
Çocuk hastaların muayenesi, yetişkin hastalardan birçok önemli açıdan farklılık göstermektedir. Çocukların, muayene sırasında gösterdikleri işbirliği seviyesi büyük ölçüde değişiklik gösterdiği için muayene sürecinin çocuğun ruh haline, davranışına ve gelişim seviyesine uygun olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Muayenenin başarısı, hem bu esneklikten hem de her çocuğun ihtiyaçlarına uygun bireysel bir yaklaşım geliştirme yeteneğinden geçmektedir. Bu rehberde, çocuk hastaların baştan sona fiziksel değerlendirilmesi sırasında izlenmesi gereken adımlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Genel Muayene ve Somatik Büyüme
Genel muayeneye başlamadan önce, çocuğun sağlık geçmişi dikkatlice gözden geçirilmelidir. El hijyenine dikkat edildikten sonra, genel bir tarama yapılmalıdır. Bu tarama sırasında, çocuğun baştan ayağa dikkatli bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Bu süreçte, davranışsal problemler, gelişimsel gecikmeler ve sosyal ya da çevresel sorunlar gibi çeşitli faktörler gözlemlenir. Gelişimsel değerlendirmeler, nörolojik muayenenin anahtarıdır ve çocuğun bilişsel, dil, sosyal ve duygusal yetenekleri ile kaba ve ince motor becerilerindeki gelişim düzeyi izlenir.
Somatik büyüme, bir çocuğun genel sağlığının en önemli göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Büyüme eğilimlerindeki sapmalar, altta yatan bir sorunun erken belirtisi olabilir ve bu nedenle dikkatle izlenmelidir. Bu değerlendirme sürecinde en önemli araçlar, çocuğun yaşına ve cinsiyetine göre karşılaştırmalar yapılmasına olanak tanıyan büyüme tablolarıdır. Çocuğun boyu, kilosu ve baş çevresi gibi parametreler ölçülerek, büyüme eğrileri üzerinden yüzde dilimlerinde karşılaştırmalar yapılır. Özellikle iki yaşına kadar olan çocuklarda, baş çevresi düzenli olarak ölçülmeli ve takip edilmelidir. Bu ölçümler, olası nörolojik ya da genetik bozuklukların erken tespiti için kritik öneme sahiptir.
Hayati Bulgular
Çocuklarda kan basıncı ölçümü, genellikle iki yaşından itibaren rutin olarak yapılmalıdır. Kan basıncı ölçümü sırasında uygun boyutta bir manşon seçilmesi, doğru sonuçlar elde edilmesi açısından önemlidir. Çocukların kan basıncı, egzersiz, ağlama ve kaygı gibi durumlar sırasında yükselme eğiliminde olduğu için, ilk ölçüm yüksek çıkarsa muayenenin sonunda tekrar ölçülmesi gerekebilir. Yüksek ölçümler, sonraki ölçümlerle mutlaka doğrulanmalıdır.
Nabız hızı, çocuklarda yaşa bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu nedenle nabzın tam bir dakika boyunca ölçülmesi önerilir. Solunum hızı ise erken çocukluk döneminde dakikada 20 ila 40, geç çocukluk döneminde dakikada 15 ila 25 arasında olmalıdır. Solunum hızının, çocuğun sakin bir şekilde oturması sırasında ölçülmesi en doğru sonucu verir. Çocuklarda vücut sıcaklığı, genellikle işitme kanalı üzerinden ölçülür, çünkü bu yöntem hızlı ve rahat olması nedeniyle tercih edilir. Çocukların vücut sıcaklığı, yetişkinlerden daha değişken olduğu için dikkatle izlenmelidir.
Deri Muayenesi
Çocuklarda deri muayenesi, yetişkinlere benzer şekilde yapılır. Öncelikle tırnaklar incelenir, clubbing veya siyanosiz gibi durumlar kontrol edilir. Çocuğun yüzü ve üst gövdesi dikkatle incelenerek cilt rengi, pigmentasyon, doku kalınlığı, kıl dağılımı ve herhangi bir lezyon olup olmadığı değerlendirilir. Doğum lekeleri, nevüsler ve izler gibi yaygın cilt durumları not edilir. Çocuklarda cilt genellikle daha ince ve hassas olduğundan, cilt hidrasyonu ve turgoru gibi faktörler de değerlendirilmelidir. Ciltte kızarıklık, döküntü, kabarma veya enfeksiyon belirtileri gibi anormal bulguların varlığı dikkatle gözlemlenmelidir.
Baş, Yüz ve Gözler
Çocukların baş ve yüz muayenesi sırasında, kafa şekli ve simetrisi dikkatle değerlendirilir. Başın büyüklüğü ve yapısı, kraniyal sütürlerin durumu ve fontaneller dikkatle incelenir. Özellikle bebeklerde, ön fontanelin yumuşak ve düz olması beklenir. Yüz özellikleri incelenirken, herhangi bir asimetri olup olmadığı kontrol edilir ve çocuğun yüz ifadesi, çevresel uyaranlara tepkisi gibi faktörler gözlemlenir. Göz muayenesinde, her bir kornea, iris ve lens dikkatle incelenir. Konjunktiva ve sklera rengi kontrol edilir, sarılık veya solukluk gibi anormal durumlar değerlendirilir. Gözlerin simetrik olup olmadığı, görme keskinliği ve hareketlerin koordinasyonu gibi faktörler göz önünde bulundurulur.
Kulak, Burun ve Boğaz (HEENT) Muayenesi
Kulak muayenesinde, kulak kanalı ve zarının durumu kontrol edilir. Bu süreç, çocukların özellikle hassas ve korkulu olabileceği bir alan olduğundan dikkatle yapılmalıdır. Otoskop ile yapılan muayene sırasında, çocukların rahatsız olmaması için ebeveynlerinden yardım alınabilir. Burun muayenesinde, burun pasajlarının açıklığı değerlendirilir ve burun mukozasının rengi ve durumu kontrol edilir. Çocuklarda sık görülen alerjik rinit belirtileri de gözlemlenmelidir. Ağız ve boğaz muayenesinde, dil, diş etleri ve ağız içi yapılar dikkatlice incelenir. Çocukların ağız hijyeni, diş sağlığı ve ağız içi lezyonlar gibi faktörler değerlendirilir.
Göğüs ve Kalp Muayenesi
Göğüs muayenesi sırasında, solunum hareketleri dikkatlice gözlemlenir. Oskültasyon ile kalp sesleri dinlenir, üfürüm veya diğer anormal sesler olup olmadığı değerlendirilir. Kalp atış hızı ve ritmi dikkatlice kontrol edilmelidir. Çocuklarda göğüs deformiteleri, solunum paternleri ve kalp seslerindeki anormallikler, potansiyel sağlık sorunlarının erken belirtileri olabilir. Özellikle okul çağındaki çocuklarda, benign kalp üfürümleri sık görülür ve genellikle önemsizdir; ancak dikkatle değerlendirilmelidir.
Abdomen Muayenesi
Abdomen muayenesi sırasında, çocukların karaciğer ve dalakları palpe edilmelidir. Karın şişkinliği, hassasiyet veya kitle olup olmadığı değerlendirilmelidir. Abdominal yapıların palpasyonu sırasında, karaciğerin kenarı ve dalağın büyüklüğü dikkatle incelenmelidir. Özellikle küçük çocuklarda, abdomen muayenesi sırasında gıdıklanma hissi oluşabilir; bu nedenle dikkatli ve yavaş hareket edilmesi önemlidir. Ayrıca, çocuklarda abdominal aortanın palpasyonu da yapılmalı ve anormal pulsasyonlar kontrol edilmelidir.
Genital Muayene
Genital muayene sırasında, çocukların genital yapıları dikkatle incelenmelidir. Erkek çocuklarda penis ve skrotum, kız çocuklarda ise labia ve klitoris incelenir. Her iki cinsiyette de genital yapıların durumu dikkatlice değerlendirilir. Erkek çocuklarda testislerin palpasyonu sırasında, kriptorşidizm veya inguinal herni gibi durumlar kontrol edilmelidir. Kız çocuklarda ise, genital bölgedeki herhangi bir anormallik, enfeksiyon belirtisi veya yapısal bozukluk olup olmadığı gözlemlenmelidir. Bu muayeneler, çocuğun mahremiyetine saygı gösterilerek ve gerektiğinde ebeveynlerin rehberliği ile yapılmalıdır.
Kas-İskelet Sistemi ve Sinir Sistemi Muayenesi
Kas-iskelet sistemi muayenesi sırasında, çocukların elleri, ayakları, omurgası ve eklemleri incelenmelidir. Çocuğun duruşu, yürüyüşü ve hareket açıklığı dikkatle gözlemlenmelidir. Sinir sistemi muayenesi, çocukların motor fonksiyonları, refleksleri ve kas tonusunu içerir. Çocukların denge ve koordinasyon becerileri, çeşitli motor testlerle değerlendirilmelidir. Örneğin, çocuklardan tek ayak üzerinde durmaları, topuk parmak yürüyüşü yapmaları istenebilir. Ayrıca, çocuğun kaba ve ince motor becerileri, oyun yoluyla değerlendirilebilir.
Sinir sistemi muayenesinde, kranial sinirler de test edilmelidir. Görme, işitme, yüz ifadeleri ve dil hareketleri gibi fonksiyonlar dikkatle incelenmelidir. Bebeklerde ve küçük çocuklarda, gelişimsel değerlendirmeler de nörolojik muayenenin bir parçası olarak kabul edilir. Bu değerlendirmeler, çocuğun yaşına uygun becerileri geliştirme durumu hakkında bilgi verir.
Sonuç
Çocukların baştan sona fiziksel değerlendirilmesi, hemşirelerin temel görevlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bu rehberde ele alınan yöntemler, çocukların sağlık durumlarının kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi ve olası sağlık sorunlarının erken dönemde tespit edilmesi amacıyla kullanılmalıdır. Doğru uygulamaların, çocukların güvenliğini sağlamak ve sağlık hizmetlerinin kalitesini artırmak için büyük önem taşıdığı vurgulanmaktadır. Bu süreçte, çocuğun yaşı, gelişim seviyesi ve ruh hali göz önünde bulundurularak, muayene süreci çocuğun ihtiyaçlarına uygun şekilde esnek ve nazik bir yaklaşımla yönetilmelidir.
Kaynakça
Hogan-Quigley, B., & Palm, M. L. (2021). Bates’ nursing guide to physical examination and history taking. Lippincott Williams & Wilkins.
Barker, K. D., & Johnson, M. M. (2021). The Physiatric History and Physical Examination. In Braddom’s Physical Medicine and Rehabilitation (pp. 1-41). Elsevier.
Byrne, J. (2021). Consultation and clinical assessment of the heart and cardiovascular system. British Journal of Nursing, 30(18), 1066-1072.
Bickley, L. S., & Szilagyi, P. G. (2017). Bates’ guide to physical examination and history taking (12th ed.). Philadelphia, PA: Wolters Kluwer.
Seidel, H. M., Ball, J. W., Dains, J. E., Flynn, J. A., Solomon, B. S., & Stewart, R. W. (2015). Mosby’s guide to physical examination (8th ed.). St. Louis, MO: Elsevier.
