Burun, ağız ve boyun muayenesi, bir hastanın genel sağlık durumu hakkında önemli bilgiler sağlayan temel klinik değerlendirmelerden biridir. Bu bölgelerdeki anatomik yapılar, solunum ve sindirim sistemlerinin başlangıç noktalarını oluşturur ve birçok hastalığın ilk belirtilerini barındırır. Örneğin, solunum yolu enfeksiyonları, sinüzit, tonsillit, tiroid hastalıkları ve hatta bazı sistemik hastalıkların belirtileri bu bölgelerde ortaya çıkabilir.
Bu muayenede elde edilen bulgular, bir yandan hastanın mevcut şikayetlerinin kaynağını belirlemek için kritik öneme sahipken, diğer yandan gelecekte gelişebilecek olası komplikasyonları öngörme ve önlem alma açısından da değerlidir. Ayrıca, bu bölgelerdeki anormallikler genellikle diğer vücut sistemleriyle bağlantılı olabilir ve bu nedenle kapsamlı bir fizik muayenenin ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilir.
Bu yazı, burun, ağız ve boyun muayenesinin kapsamlı bir şekilde nasıl gerçekleştirileceğine dair detaylı bilgileri içermektedir. Bu bilgiler, hemşirelik öğrencilerinin ve profesyonellerin hasta değerlendirmelerinde sistematik ve doğru bir yaklaşım geliştirmelerine yardımcı olacaktır.
Burun Anatomisi
Burun, üst üçte biri kemik, alt iki-üçte biri ise kıkırdak tarafından desteklenen bir yapıdır. Burun köprüsü, burun ucu ve burun kanatları (ala nasi) önemli yüzeysel yapılar olarak karşımıza çıkar. Hava, ön burun deliklerinden (anterior nares) girerek burun boşluğuna ulaşır ve buradan da genişlemiş alanlar olan vestibüller aracılığıyla geçer. Burun septumu, her burun geçişinin medial duvarını oluşturur ve hem kemik hem de kıkırdak tarafından desteklenir. Burun mukozası, kan damarları açısından zengindir ve burun içindeki birçok yapıyı kaplar.
Vestibüller, burun boşluğunun geri kalan kısmından farklı olarak mukoz yerine kıllı deri ile kaplıdır. Burun boşluğuna uzanan kavisli kemik yapılar olan konkalardan (turbinatlar) üç ana tür bulunmaktadır: superior, middle ve inferior konkalar. Bu konkaların altında, her biri adını üzerinde bulunduğu konkadan alan meatus adı verilen oluklar yer alır. Nazolakrimal kanal, inferior meatusa drene olurken, paranasal sinüslerin çoğu orta meatusa drene olur. Paranasal sinüsler, kafatasının kemikleri içinde yer alan hava dolu boşluklardır ve mukoz membran ile kaplıdır.
Sağlık Geçmişi ve Yaygın Semptomlar
Burun, ağız ve boyunla ilgili yaygın ya da endişe verici semptomlar arasında burun kanaması (epistaksis), boğaz ağrısı, ses kısıklığı, şişmiş bezler ve guatr yer alır. Muayeneye başlamadan önce otoskop, dil basacağı ve eldiven gibi gerekli ekipmanların el altında bulundurulması önemlidir.
Burun Muayenesi
Hastanın sağlık geçmişini göz önünde bulundurarak ve el hijyenini sağladıktan sonra fizik muayeneye başlayabilirsiniz. İlk olarak, burunun ön ve alt yüzeylerini inceleyin. Asimetri veya deformite olup olmadığını not edin. Burun tıkanıklığını değerlendirmek için her bir burun kanadına hafifçe basarak hastadan nefes almasını isteyin. Ardından, hastanın başını hafifçe geriye doğru eğin, burun ucuna nazikçe baskı yapın ve vestibülleri ışık yardımıyla inceleyin.
Burun pasajlarının içini incelemek için, otoskopu en büyük uç (spekulum) ile kullanın. Spekulumu dikkatlice yerleştirerek hassas burun septumu ile temastan kaçının. Nazal mukozanın rengi ve durumu, herhangi bir şişlik, akıntı veya kanama olup olmadığını gözlemleyin. Ayrıca, nazal septumun sapması, inflamasyonu veya perforasyonu olup olmadığını kontrol edin. Alerjilerde görülebilen polipler veya kokain kullanımına bağlı ülserasyonlar gibi anormallikleri de not edin.
Muayenenin sonunda, sinus hassasiyetini değerlendirmek için frontal ve maksiller sinüslere baskı uygulayın.
Ağız Anatomisi
Ağız, dudakların çevrelediği girişten başlar. Ağız açıkken, diş etleri (gingival mukoza) ve dişler görünür hale gelir. Diş etleri, dişlere ve dişlerin oturduğu maksilla veya mandibulaya sıkı bir şekilde bağlıdır. Gingival kenarların kıvrımlı yapısını ve interdental papillerin sivriliğini not edin. Ağız tavanı sert damak ile şekillendirilmiştir ve yumuşak damak, dilin arkasında yükselerek boğaza açılır. Dilin dorsumu, papiller ile kaplı olup pürüzlü bir yüzey oluşturur. Bu papiller, dilin üzerinde ince bir beyaz tabaka ile kontrast oluşturan kırmızı noktalar şeklinde görünür.
Ağız Muayenesi
Muayene öncesinde hastadan ruj veya protezlerini çıkarmasını isteyin. Ellerinizi temizledikten sonra eldiven giyin ve dudakların dış yüzeylerini simetri, renk ve nem açısından inceleyin. Herhangi bir şişlik, ülser, çatlak veya pullanma olup olmadığını not edin. Dil basacağı kullanarak ağız mukozasını inceleyin; bu esnada herpes simpleks enfeksiyonunda görülen ülserler, kandida enfeksiyonu belirtileri olan beyaz plaklar ve nodüller gibi anormalliklere dikkat edin.
Diş etlerinin rengini ve diş eti kenarlarını, interdental papilleri şişlik veya ülserasyon açısından inceleyin. Dişlerin eksik, renksiz, şekilsiz veya anormal pozisyonlu olup olmadığını kontrol edin. Özellikle yaşlı hastalarda, gevşek dişlerin aspire edilme riskini önlemek için eldivenli parmaklarınızla dişlerin sağlamlığını test edin.
Dilin rengini ve simetrisini, üst yüzeydeki papillerin varlığını ve dilin alt yüzeyini inceleyin. Dilin alt yüzeyinde, submandibular bezlerin (Wharton kanalları) açıklıklarına dikkat edin. Dilin her iki tarafını inceleyin ve palpasyon yaparak nodüller veya sertleşme olup olmadığını değerlendirin.
Boyun Anatomisi
Boyun, her iki tarafı sternomastoid kas tarafından iki üçgen şeklinde bölünmüştür. Ön üçgen, mandibula, sternomastoid kas ve boyun orta hattı ile sınırlıdır. Arka üçgen, sternomastoid ve trapezius kasları ile sınırlanır. Boyun orta hattında, hyoid kemik, tiroid kıkırdak, krikoid kıkırdak ve tiroid bezi gibi önemli yapılar yer alır.
Boyundaki lenf düğümleri, çeşitli şekillerde sınıflandırılır. Sternomastoid kasın derininde yer alan derin servikal zincir, tonsillar düğüm ve supraklaviküler düğümler gibi yüzeyel düğümlerle ilişkilidir. Submandibular düğümler, submandibular bezin üzerinde yer alır ve ağız, boğaz ve yüzün bazı bölgelerini drene eder.
Boyun Muayenesi
Boyun muayenesine başlamak için hastanın önünde durun ve boynun simetrisini, kitleler veya izler olup olmadığını inceleyin. Parotis veya submandibular bezlerde büyüme olup olmadığını gözlemleyin. Lenf düğümlerini palpasyonla inceleyin; hastanın boynu hafifçe öne eğik ve muayene edilen tarafa doğru çevrili olmalıdır. Ön ve arka servikal zincirleri, supraklaviküler düğümleri ve sternomastoid kasının her iki tarafındaki diğer yüzeyel düğümleri inceleyin. Düğümlerin büyüklüğü, şekli, hareketliliği, sertliği ve hassasiyeti hakkında bilgi edinin.
Trakea muayenesi için, parmaklarınızı trakeanın her iki yanında gezdirin ve sternomastoid kas ile trakea arasındaki boşluğun simetrik olup olmadığını kontrol edin.
Tiroid bezini muayene etmek için, hastanın başını hafifçe geriye doğru eğmesini sağlayın ve krikoid kıkırdağın altında tiroid bezini gözlemleyin. Tiroid bezinin konturunu ve simetrisini gözlemleyin. Palpasyon ile tiroid bezinin loblarını inceleyin; büyüklük, şekil, nodüller ve hassasiyet açısından değerlendirme yapın. Eğer tiroid bezi büyümüşse, stetoskopla tiroidin yan loblarını dinleyerek, tirotoksikozda görülen bir kalp üfürümüne benzer ses olup olmadığını kontrol edin.
Bulguların Kayıt Altına Alınması
Muayene bulgularının doğru ve sistematik bir şekilde kaydedilmesi, hasta bakımının önemli bir bileşenidir. Bu kayıtların nötr, profesyonel ve öz bir dil kullanılarak, net ve iyi organize edilmiş bir şekilde tutulması gerekmektedir.
Burun:
- Nasal Mukoza: Renk pembe, şişlik veya akıntı yok.
- Nazal Septum: Orta hat üzerinde, sapma veya perforasyon yok.
- Sinüsler: Frontal ve maksiller sinüslerde hassasiyet yok.
Ağız:
- Oral Mukoza: Renk pembe, ülserasyon veya lezyon yok.
- Diş Etleri: Gingival kenarlar sağlıklı, şişlik veya kanama belirtisi yok.
- Dişler: Eksik diş yok, diş çürüğü tespit edilmedi, dişlerin genel durumu iyi.
- Damak: Sert damak yapısı düzgün, yumuşak damak simetrik olarak yükseliyor, uvula orta hat üzerinde.
- Dil: Dorsal yüzey papiller ile kaplı, herhangi bir beyaz plak veya anormallik yok; dilin alt yüzeyinde nodül veya sertleşme yok.
- Tonsiller ve Farenks: Eksüda yok, kızarıklık veya şişlik tespit edilmedi.
Boyun:
- Lenf Düğümleri: Palpasyonda küçük, mobil, belirgin sınırlı, ağrısız lenf düğümleri tespit edildi; büyüklük veya hassasiyet artışı yok.
- Trakea: Orta hatta, sapma yok.
- Tiroid Bezi: Loblar simetrik, nodül veya hassasiyet yok, büyüme tespit edilmedi; stetoskopla dinlemede üfürüm tespit edilmedi.
Bu bulguların tamamı, hastanın genel sağlık durumunu değerlendirmek ve olası patolojik durumları erken teşhis etmek için önemlidir. Muayene bulgularını dikkatlice ve eksiksiz bir şekilde kaydetmek, hastanın gelecekteki takibi ve tedavisi için değerli bir bilgi kaynağı sağlayacaktır.
Kaynakça
Hogan-Quigley, B., & Palm, M. L. (2021). Bates’ nursing guide to physical examination and history taking. Lippincott Williams & Wilkins.
Barker, K. D., & Johnson, M. M. (2021). The Physiatric History and Physical Examination. In Braddom’s Physical Medicine and Rehabilitation (pp. 1-41). Elsevier.
Byrne, J. (2021). Consultation and clinical assessment of the heart and cardiovascular system. British Journal of Nursing, 30(18), 1066-1072.
