Göğüs ve akciğer muayenesi, sağlık profesyonelleri için solunum sisteminin fonksiyonel durumunu değerlendirmek adına kritik bir süreçtir. Bu muayene, solunum yolu hastalıklarının tanısında, tedavisinde ve hastanın genel sağlığının izlenmesinde önemli rol oynar. Hemşireler, bu muayeneyi gerçekleştirmek için gereken bilgi ve becerilere sahip olmalı, hastalığın seyrini izlemek ve tedaviye yanıtı değerlendirmek için bu süreci etkin bir şekilde uygulamalıdır. Göğüs ve akciğer muayenesi, dikkatli bir anamnez alma, fizik muayene ve değerlendirme sürecini içerir. Bu yazı, göğüs ve akciğer muayenesinin temel bileşenlerini ve uygulama yöntemlerini detaylı bir şekilde ele alarak, hemşirelerin bu alandaki bilgi ve becerilerini geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Anatomi ve Fizyoloji: Göğüs ve Akciğerlerin Yapısı
Göğüs kafesi (toraks) ve akciğerlerin anatomik yapısını anlamak, bu bölgelerin sistematik muayenesi için esastır. Göğüs kafesi, kalp ve akciğerleri barındıran kemik bir yapıdır ve kısmen mide, karaciğer, böbrekler ve dalağı da örter. Toraks, 12 çift kaburgadan oluşur ve bu kaburgalar önde sternum aracılığıyla, arkada ise torakal vertebralara bağlanır. Kaburgaların alt kısmı, anterior kıkırdak ve kaburgalar tarafından oluşturulan sağ ve sol kostal kenarlarla sınırlanır.
Muayene sırasında göğüs ve akciğer bulgularını doğru bir şekilde tanımlayabilmek için kaburgaların ve interkostal boşlukların numaralandırılması gerekmektedir. Ön tarafta sternal açının belirlenmesi, bu numaralandırmada başlangıç noktası olarak kullanılabilir. Sternal açıyı bulmak için suprasternal çentiğin kavisli kısmına parmak yerleştirilir ve yaklaşık 5 santimetre aşağıya doğru kaydırılır. Bu noktada manubrium ile sternum gövdesinin birleştiği kemik çıkıntı hissedilir. Sternal açıdan itibaren yanlara doğru parmaklar kaydırılarak ikinci kaburga ve kostal kıkırdak bulunur.
Göğüs ve Akciğer Muayenesinin Adımları
1. Sağlık Geçmişi ve Anamnez
Muayeneye başlamadan önce hastanın sağlık geçmişi dikkatlice değerlendirilmelidir. Göğüs ağrısı, nefes darlığı, hırıltı, öksürük ve kanlı balgam gibi semptomlar bu bölge ile ilişkili yaygın ve endişe verici belirtilerdir. Hastanın sigara kullanım öyküsü mutlaka sorgulanmalı ve sigaraya bağlı hastalık riskleri hakkında bilgilendirilmelidir. Anamnez sırasında elde edilen bilgiler, fizik muayeneyi yönlendirecek ve değerlendirme sürecini daha verimli hale getirecektir.
2. Göğüs Muayenesi
Göğüs muayenesi, hastanın genel sağlık durumu hakkında önemli bilgiler sunar. Muayene sırasında şu adımlar izlenmelidir:
a. Muayeneye Başlama ve Genel Gözlem
Hastanın sağlık geçmişi göz önünde bulundurularak, eller iyice yıkandıktan sonra muayeneye başlanır. İlk adım, hastanın göğüs ve solunum hareketlerinin genel olarak incelenmesidir. Göğüs şekli, simetrisi ve hareketleri gözlemlenmelidir. Göğüste simetri kaybı veya kemik deformiteleri olup olmadığı kontrol edilmelidir. Solunumun hızı, ritmi, derinliği ve çabası değerlendirilmelidir. Solunum güçlüğüne işaret eden herhangi bir ses olup olmadığı dinlenmelidir.
b. Boynun İncelenmesi
Boyunda solunumla ilgili kasların (supraklaviküler, sternokleidomastoid, skalene kaslar) çekilme olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bu kasların kullanımı, genellikle solunum zorluğunun bir göstergesidir ve normalde bu tür kas çekilmeleri olmamalıdır. Trakeanın orta hatta olup olmadığı palpasyon ile kontrol edilmelidir.
c. Göğüs Duvarının Palpasyonu
Göğüs duvarı palpasyonu, ağrı veya hassasiyet alanlarının, lezyonların veya kaburga kırıkları şüphesi olan bölgelerin tespit edilmesi amacıyla yapılır. Göğüs duvarındaki olası kitleler ve deformiteler de bu aşamada değerlendirilir.
d. Göğüs Ekspansiyonunun Değerlendirilmesi
Göğüs genişlemesi, her iki tarafın simetrik hareket edip etmediğini belirlemek için değerlendirilir. Başparmaklar hastanın omurgasına yakın bir şekilde 10. kaburgalar hizasında yerleştirilir ve parmaklar göğüs yanlarına doğru hafifçe yayılır. Hastadan derin bir nefes alıp vermesi istenirken başparmakların hareketleri gözlemlenir. Normalde başparmaklar yaklaşık 2 santimetre ayrılmalıdır. Azalmış hareket, restriktif akciğer hastalığını düşündürebilir.
e. Taktile Fremitusun Palpasyonu
Taktile fremitus, hastanın göğüs duvarı üzerindeki vibrasyonların değerlendirilmesini içerir. Hastadan “doksan dokuz” gibi iki veya üç heceli bir kelimeyi tekrar etmesi istenir ve ellerin avuç içi ya da ulnar yüzeyi göğüs duvarına yerleştirilerek vibrasyonlar hissedilir. Bu vibrasyonlar, havalanmayan doku varlığını gösteren bölgelerde azalmış, artmış veya yok olmuş olabilir.
f. Perkütasyon
Göğüs duvarı sistematik bir şekilde perkütasyon ile incelenir. Perkütasyon sırasında parmak eklemi göğüs duvarına temas etmeli ve sadece bu eklem üzerinden vurularak vibrasyonlar oluşturulmalıdır. Perkütasyon notlarının yoğunluğu, frekansı ve süresi dikkatle dinlenmeli ve tespit edilen rezonanslar kaydedilmelidir. Normal akciğer dokusu rezonant ses verirken, alveolar hava kapanması veya gecikmiş ekspirasyon gibi durumlar hiperezonans, plevral efüzyon gibi durumlar ise matlık ile sonuçlanabilir.
g. Oskültasyon
Oskültasyon, solunum yolu muayenesinin en önemli bileşenlerinden biridir. Oskültasyon, solunum seslerini dinlemeyi, olağandışı seslerin (ek seslerin) varlığını değerlendirmeyi ve anormal seslerin bulunduğu durumlarda hastanın konuşma seslerini dinleyerek değerlendirme yapmayı içerir. Stetoskobun diyaframı kullanılarak, solunum sesleri önce apikal bölgeden başlayarak sistematik bir şekilde aşağıya doğru ve her iki tarafa eşit bir şekilde dinlenir. Normal solunum sesleri yumuşak ve düşük frekanslı olup, inspirasyon sırasında ve ekspirasyonun ilk üçte birinde duyulur.
3. Göğüs ve Akciğerlerin Arka Yüzeyinin Muayenesi
Göğüs ve akciğerlerin arka yüzeyi, muayenenin önemli bir parçasıdır ve muayene sırasında aşağıdaki adımlar izlenir:
a. İnceleme ve Palpasyon
Hastanın göğsü kontur, simetri ve deformiteler açısından incelenir. Üzerindeki deri yapısı gözlemlenir. Daha sonra, göğüs duvarı hassasiyet, ağrı, lezyon veya morluk olup olmadığını belirlemek amacıyla palpasyon yapılır.
b. Göğüs Ekspansiyonu ve Fremitus Değerlendirmesi
Göğüs ekspansiyonu yukarıda açıklandığı şekilde değerlendirilir. Taktile fremitus palpasyonu da aynı şekilde gerçekleştirilir, vibrasyonların simetrik olup olmadığı değerlendirilir.
c. Perkütasyon
Arka toraks bölgesi sistematik bir şekilde perkütasyon ile incelenir. Bu süreçte, akciğerlerin apikal bölgelerinden tabanlara kadar inilir ve normalde rezonant olan akciğer dokusundan gelen sesler dinlenir. Perkütasyon sırasında anormal seslerin varlığı dikkatle not edilir.
d. Oskültasyon
Posterior toraks bölgesinin oskültasyonu, solunum seslerinin ve ek seslerin değerlendirilmesi açısından önemlidir. Hastanın omuzları aşağıya doğru gevşemiş pozisyonda olmalıdır. Apikal bölgeden başlanarak her iki tarafta sistematik bir şekilde solunum sesleri dinlenir. Bron
şiyal, bronkoveziküler ve veziküler solunum sesleri değerlendirilir. Ek olarak, hışıltı, ronküs, krepitasyon gibi ek seslerin varlığı not edilmelidir.
Göğüs ve akciğer muayenesi, solunum sistemi hastalıklarının teşhisinde ve yönetiminde hayati bir öneme sahiptir. Bu muayene, hemşirelerin hastalarının solunum fonksiyonlarını dikkatle değerlendirmelerine ve potansiyel sağlık sorunlarını erkenden tespit etmelerine olanak tanır. Anamnezden fizik muayeneye kadar uzanan bu süreç, titizlikle ve sistematik olarak uygulanmalı, elde edilen bulgular hasta bakımında rehber olarak kullanılmalıdır. Hemşirelerin bu konuda uzmanlaşması, hasta bakımının kalitesini artıracak ve hastaların yaşam kalitesini iyileştirecektir.
Kaynakça:
- Bates’ Visual Guide to Physical Examination, Vol. 9: Thorax and Lungs. Wolters Kluwer Health, 2014.
- Smeltzer, S. C., Bare, B. G., Hinkle, J. L., & Cheever, K. H. (2010). Brunner & Suddarth’s Textbook of Medical-Surgical Nursing (12th ed.). Lippincott Williams & Wilkins.
